-Хар тамхи, мансууруулах бодис хилээр нэвтрүүлэх оролдлогын 70 хувь нь Туркээс байна. Сүүлийн жилүүдэд хар тамхи хилээр нэвтрүүлэх гэмт хэрэг ихэсч байна уу?

-2010 оны байдлаар манай улс дамжин өнгөрүүлэгч гэсэн статустай байлаа. Харин 2014 оноос хэрэглэгч орон гэсэн статустай болчихсон.Хилээр орж ирэхдээ биедээ залгих, аль нэг хэсэгтээ биедээ нааж скочдож оруулж ирэх оролдлого хийж буй. Хэлбэр дүрсний хувьд Америк кинон дээр гардаг цагаан нунтаг хэлбэртэй, гадаад үзэмжтэй байхаа больсон. Харин хагалчихсан шил шиг, давс шиг, жамц давс шиг хэлбэрээр оруулж ирэх болсон. Динозавар гэх мэт тоглоомны дотор нуугаад хийчихсэн тохиолдол ч гарсан. Гутлынхаа нуманд ч хийчихсэн байсан. Мөн Туркээс оруулж буй шинэ бараа, хувцасны халаасанд оёх гэх мэт гэмт этгээдүүдийн үйлдэл нарийсч байна. Тэр бүрийг хамаагүй дурдаж болохгүй.

-Хүний дайвар ачааг хар тамхи гэж мэдэхгүйгээр аваад ял авсан хүн байна уу?

-Хүн мэдүүлэг, байцаалт өгнө. Гэхдээ хэн ч гэм буруутай эсэхээ тогтоолгох, өөрийнхөө эсрэг мэдүүлэг өгөхгүй байх эрхтэй. Тухайн хүмүүс “Би хүнээс авсан юм аа. Надад 50, 100 ам.доллар өгсөн. Мөнгөний хэрэгцээ байсан учраас мэдэхгүй авчихсан” гэдэг. Юу авч явж байгаагаа мэдэхгүй, биедээ авч хилээр гаргах оролдлого хийж Эрүүгийн хуулийн хариуцлага хүлээх болж байгаа юм.

-Хар тамхи гэдэг нь илт харагдах уу. Чихэр шиг харагдаж байна уу?

-Чихэр шиг хэлбэртэй хар тамхи байна. Бүр тавын гаа шиг харагддаг хар тамхи хүртэл бий болчихсон байна. Мөн бичиг баримт гэх мэт зүйлсийг дайх гэж байгаа бол шуудангаар явуулах хэрэгтэй. Иргэд сав баглаа боодолтой дайвар ачааг зүйлийг авахгүй байх хэрэгтэй. 2023 онд найман иргэн хүний дайвар ачааг хар тамхи гэж мэдэхгүйгээр авч хэрэгт холбогдсон.

-Нисэх онгоцны буудал дээрх “Body Scan” төхөөрөмжийн тоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай юу?

-Биедээ ороож,залгисан ч бай тус төхөөрөмж нь хар тамхи болон хориотой зүйлсийг илрүүлэх тохиргоотой. Иргэдийг хүлээлгэхгүй илүү хурдан шалгалтыг явуулах гэвэл нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Одоогоор тухайн төхөөрөмж бүрэн ажиллаж, хүрэлцээтэй байна.

бүлэглэлүүд бий болж байна уу?

-Мөрдөн шалгах ажиллагаа ил болон далд хэлбэрээр явагддаг учир энэ талын мэдээлэл нууцын зэрэглэлтэй, мэдээлэл өгөх боломжгүй.

-Гэмт этгээдүүд баривчилгааны үеэр хийн буу, хутгатай эсэргүүцэл үзүүлэх болсон гэсэн мэдээлэл бий?

-Цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагааны журмын дагуу цагдаагийн албан хаагч тусгай хэрэгсэл хэрэглэх эрхтэй. Аливаа албан хаагч үүрэг гүйцэтгэх үедээ эрсдэлгүй, аюулгүй байдал чухал юм. Тиймээс алба хаагчид жил бүр хувцас, хамгаалах хантааз зэргээр хангагдаж байгаа.

-Өсвөр насны хүүхдүүд энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдох нь ихэсч байгаа тоо баримт байна…?

-Эцэг эхчүүд хүүхдээ хаана, хэнтэй, юу хийж байгааг анхаарах хэрэгтэй. Мэдээллийн сувгаар ямар мэдээ мэдээлэл авч байгааг нь мэдэж байх шаардлагатай. Ямар уран бүтээлчийн дууг сонсож байгааг ч мөн гадарлаж байх. Бүх эцэг эх үр хүүхдээ сайнаар харж, итгэдэг, гэхдээ хүүхдийнхээ аюулгүй байдалд анхаарах нь чухал. Гар бугуйнд нь зүү тариурын ул мөр байна уу, халаасны мөнгөө юунд зарцуулж байгааг мэдэж байх хэрэгтэй. Эм тариаг мансуурах зорилгоор хэрэглэж гар хуруугаа тайруулсан харамсалтай тохиолдлууд бий. Хар тамхийг нийгмийн гарал угсаа хамаарахгүйгээр мөнгөтэй, мөнгөгүй ямар ч хүн хэрэглэж байна. Хар тамхи, мансууруулах бодист ганц удаа гэж байдаггүй. Ганц удаа хэрэглэчихсэн хүний бие дасчихдаг учир үүнээс байнгын хараат байдалд орж байгаа юм. Хүний бие махбодод дасал өгчихдөг учир үүнийгээ дахин дахин хэрэглэх зайлшгүй шаардлагатай болдог.

-Хар тамхитай холбоотой ямар нэг сэжигтэй зүйлс олдвол цагдаагийн газарт мэдэгдэх ёстой юу?

-Иргэд 116 тусгай дугаарт үнэ төлбөргүй холбогдож мэдээлэл өгөх бүрэн боломжтой. Цагдаагийн газарт дуудлага мэдээлэл өгснөөрөө эргээд өөрөө байцаагдаж цаг заваа алдаж магадгүй гэдэг буруу ойлголттой байдаг. Хар тамхитай холбоотой зүйлийн хажуугаар чимээгүй өнгөрөх нь энэ төрлийн гэмт хэрэг нэмэгдэх шалтгаан болно. Энэ төрлийн гэмт хэрэг нэмэгдсэнээр үндэсний аюулгүй байдалд ч аюул учруулах юм. Хар тамхины гэмт хэрэгтэй холбоотой мэдээллийг мэдээлсэн иргэний мэдээллийг чанд нууцалдаг.

-Хар тамхины хараат болчихсон хүн цагдаагийн байгууллагад өөрөө ирж, хэргээ хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд Эрүүгийн хэргээс чөлөөлөгдөх боломжтой юу?

-Сайн дураараа цагдаагийн байгууллагад ирэх юм бол Эрүүгийн хариуцлагаас чөлөөлөгдөнө. Мөн тухайн хүнийг шаардлагатай донтолтоос ангижруулах байгууллагатай холбон зуучилж байна. Түүгээр зогсохгүй Хар тамхитай тэмцэх газарт сэтгэл зүйч ажиллаж байна.

-Хар тамхины хэргээр хорих ял эдлээд суллагдаж байгаа хүмүүсийг нийгэмшүүлэх, эрүүлжүүлэх ажил хийгдэж байна уу?

-Япон улсын туршлагын хувьд хар тамхины хамааралтай хүн өөрийн сайн дурын үндсэн дээр хүсэх юм бол мэргэжлийн эмч, сэтгэл зүйч нар ажилладаг аж. Манай улсын хувьд энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн өмчит байгууллага цөөн байна.

-Таван жилийн хугацаанд 58 хүүхэд хар тамхины хэргээр ял шийтгэгдсэн байна. Өсвөр үеийнхэн хар тамхины хор уршгийн тухай мэдлэг мэдээлэлтэй байна уу?

-Хүүхэд залуус интернэтээс хязгааргүй мэдээ мэдээлэл авах боломжтой болжээ. Гэвч энэ нь сөрөг талтай байна. Буруу үлгэр дуурайл интернэтээс харж, түүнийг даган дуурайх магадлал өндөр байдаг.

-Урьдчилан сэргийлэх ажил яагаад чухал вэ?

-Урдчилан сэргийлэх ажил маш чухал. Хар тамхинаас урьдчилан сэргийлэх ажлыг маш болгоомжтой хийдэг. Учир нь муу урьдчилан сэргийлэх ажил маш их хэмжээний буруу сэдэл өгөх эрсдэлтэй. Тиймээс энэ талын ажил дээр маш болгоомжтой ханддаг. Судалгаанаас үзэхэд, арван хүүхэд тутмын зургаа нь бусдыг даган дуурайсан байдаг. Тэднийг уруу татаж байгаа хүн нь найз нөхөд, олны танил хүмүүс юм. Олны танил хүмүүс үлгэрлэл болох ёстой байтал зөв үлгэрлэл үзүүлж чадахгүй байна. Тиймээс олны танил хүмүүсээр энэ төрлийн гэмт хэргээс сэргийлэх уриалга хийх ажлуудыг зохион байгуулж байна.

Н.Нарванчин https://dnn.mn/news/296749